نارنج قلعه یا نارین قلعه که در شهرستان میبد استان یزد واقع شده است یکی از مهم ترین بناهای تاریخی این استان به شمار می رود. این قلعه از بناهاى مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت. اطراف آن خندقی بوده است و نقب های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد.
در محرم سال ۷۴۴ جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشت در این محل اتفاق افتاده است.
نارین قلعه که در بین گذشتگان به نام دژ دالان نیز شهرت داشته روی تپهای مرتفع احداث شده است که با قرار گیری بر آن میتوان به تمامی شهرستان میبد و اطراف آن اشراف داشت. برخی از کارشناسان معماری معتقدند که این عمارت عظیم تاریخی، دژی است کهن که به عنوان یکی از بناهای خشتی برجایمانده از دوران ایران کهن محسوب میشود که به دلیل نوع معماری به کار رفته در آن، همچنان محکم و استوار از دل تاریخ قدبرافراشته است. باستانشناسان و معماران، مساحت این بنای تاریخی که قدمت آن را به دوران اشکانی و پیش از اسلام نسبت دادهاند، بالغ بر ۳ هکتار در بخش شاهنشین ودر بعضی منابع ۱۵۰۰۰مترمربع نام برده شده که به نظر این عدد، به بخش شارستان آن مرتبط است. معماران و طراحان سازندهی این اثر ایران کهن، قلعهی میبد را به صورت هفت طبقه و به گونهای احداث کردند که از برج و باروها و دربندهای مختلفی برخوردار است.
از نکات معماری جالب و مهم صورت گرفته در ساخت و احداث این مجموعهی عظیم تاریخی، میتوان به حفر خندقی که نقبهای زیر آن تا امتداد یک فرسنگ نیز ادامه دارد، اشاره کرد. همان گونه که در تمامی شهر قلعههای ایران حفر خندق بخشی از امور دفاعی شهر بوده در طراحی این شهر قلعه نیز حفر خندق را به دلیل انجام امور دفاعی و نظامی در مقابل تجاوز و حملهی بیگانگان در نظر گرفتهاند. معماران ایران کهن، برای نارین قلعهی میبد یزد، ۴برج گرد که از ارتفاع زیادی برخوردار است، تعبیه کردهاند که متاسفانه در عصر حاضر تنها بخش مرکزی آنها برجای مانده است. همچنین ساخت اتاقهای فراوان در این قلعهی تاریخی و ارزشمند یکی دیگر از بخشهای معماری انجام شده در این دژ استوار است که تنها بخشهایی از این اتاقهای کوچک که به صورت تودرتو و متصل به یکدیگر تعبیه شدهاند، قابل مشاهده و دسترسی است. درحالیکه تعداد زیادی از این اتاقها به دلیل حضور در قسمتها و طبقات زیرین قلعه و فروریختن راهروها قابل دسترسی و اکتشاف نیستند. برخی از کارشناسان معماری معتقدند که در ابتدا این قلعه را با حفر خندق پیریزی کرده و سپس پنج طبقه را با استفاده از مصالح خشت و گل احداث کردند. ابعاد خشتهایی که در ساخت این بنا مورد استفاده قرار گرفته است با یکدیگر متفاوت بوده و همین امر بیانکنندهی ساخت و تکمیل قلعه در دوران مختلف تاریخی است. برخی از این خشتها که احتمال میرود در دوران مادها استفاده شده باشند، از ابعادی برابر با ۱۰*۲۴*۴۰ سانتیمتر برخوردارند. در واقع میتوان گفت که نارینقلعه از دو قسمت اصلی برای سکونت و زندگی تشکیل شده است که به دو بخش بالایی و پایینی شهرت دارد. در بخش پایینی خسارات و خرابیهای بسیاری صورت گرفته است که میتوان به بخش مردمنشین، مسجد، حمام و گذرگاهها و دیگر بخشهای شهری اشاره کرد که امروزه اثری از آنها باقی نمانده است که به این بخش در معماری شهری شارستان می گویند. این درحالی است که در بخش بالایی که به حاکمنشین معروف است، عمارات و مکانهایی در سه طبقه احداث شده است که از دربند سوم شروع و با حرکتی حلزونی شکل در بخش شاهنشینی که به شاهنشین مظفری معروف است، پایان مییابد. نور تامین شدهی فضاهای سرپوشیده نیز به صورت سوراخهایی که به عنوان روزنه در بخشهای بالایی دیوارها قرار گرفتهاند، ایجاد میشود. نارین قلعهها ویا شهر قلعهها که در مناطق مختلف ایران به چشم میخورند، نوعی تاریخ شهرسازی مصوری هستند که از دوران باستان برای ما به یادگار مانده است. نارینقلعهی میبد نیز بعد از ارگ بم بزرگترین شهر قلعهی خشتی ایران است که دارای ساختاری همانند ساختار ارگ بم بوده و به همان اندازه زیبا و شکیل که چشم هر بینندهای را در شهر زیبای میبد مینوازد.
بعضی ها نارین قلعه را همان دژ سفید شاهنامه میدانند. این قلعه بالای یک تپه و مسلط به اطراف ساخته شده و اطراف آن را هم خندق کنده اند.
یک روایت افسانه ای هم حکایت از آن دارد که قلعه در زمان کیومرث ساخته شده و اولین آدم ها از راه آب و دریا به آن پا گذاشته اند.
بعضی ها هم آن را ساخته سپهبد ساسانی (مهبد) میدانند. مهبد از سرداران قباد و انوشیروان بود. در نزدیکی های نارین قلعه میبد سفال های رنگی و نقش دار از دوران عیلامی به دست آمده که بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت دارند و به خاطر همین قدمت زیاد ساختمان قلعه به زیگورات یا معابد عیلامی شبیه است.
از این قلعه که کاملا از خشت و گل ساخته شده است، در دوره های مختلف تاریخی به عنوان ارگ حکومتی یا دژ نظامی استفاده میشده. اوج اقتدار این قلعه در پیش از اسلام، مربوط به دوره ساسانیان و پس از آن مربوط به دوره آل مظفر است.
بعضی این کهن دژ را سرآغاز شروع آبادانی یزد میدانند. پیچ های تو در توی قلعه، کشمکش ها و جنگ های زیادی را به خود دیده است.
بنای این قلعه مانند یک پناهگاه هنگام حمله دشمن عمل می کرده است. هریک از سکنه روستا علاوه بر خانه ای خارج قلعه اطاقی هم در داخل آن داشته که هنگام حمله دشمن به آنجا پناه می بردند و تا زمانی که دشمن عقب نشینی نمیکرده از آن خارج نمی شدند. به خاطر همین نیز هر خانواری آذوقه و مایحتاج خود را درون اطاقش برای روز مبادا ذخیره میکرده است.
وبلاگ سفر/تور/گردشگری - safar